Денес светот го одбележува Меѓународниот ден на еднакви плати, симболичен ден што потсетува на потребата од еднакви можности и фер однос. Тоа е ден на свесност, јавна дебата и повик за конкретни мерки против еден од најстарите и најупорните облици на дискриминација: пониските плати за жените.
Алијансата за родова еднаквост на работното место (GEA) по повод овој ден потсетува дека родовиот јаз во платите и понатаму е присутен, иако принципот на еднаква плата за еднаква работа е воспоставен уште во 1957 година со Договорот од Рим. Овој принцип подоцна е зајакнат преку низа директиви на Европската Унија кои гарантираат еднакви услови за работа, социјална сигурност, пристап до стоки и услуги, рамнотежа помеѓу работата и приватниот живот, родителско отсуство и еднаков третман на самовработените. Родовата еднаквост, како еден од 20-те клучни принципи на Европскиот столб за социјални права, обезбедува право на еднаква плата за еднаква работа, како и еднакви можности за напредување во кариерата. Но дали е тоа така? Секако законската регулатива во голема мера придонесе за значајно намалување на јазот во платите до 1990-тите години, но последните децении напредокот се движи многу споро и останува глобален предизвик на пазарот на труд.
На глобално ниво, жените заработуваат во просек 20% помалку од мажите – или за секој 1 долар што го заработува маж, жената зема околу 80 центи (извор: ILO, Pay transparency can address the gender pay, 2022).
Во Европската Унија, просечниот родов јаз во платите во 2023 година изнесува 12,7% (извор: Eurostat). Најголем јаз е забележан во Латвиа (19%), додека во Луксембург жените заработуваат повеќе од мажите, со родов јаз од –0,9%.
Во Република Северна Македонија, иако со измените на Законот за работни односи се пропишани еднаква плата и еднаков третман во однос на вработувањето, условите за работа, професионалните шеми за социјално осигурување и забрана за дискриминација (член 6), практиката покажува дека законските гаранции не се доволни. Родовиот јаз во платите во 2022 година изнесува 13,5%. Просечната годишна бруто-заработувачка на мажите била 615.725 денари, додека кај жените 532.625 денари. Најголема разлика во просечната годишна бруто-заработувачка помеѓу мажите и жените има кај вработените на возраст од 45-49 години. Од аспект на степенот на образование, најголем родов јаз се јавува кај вработените eсо високо образование (ДЗС, Мажите и жените, 2025).
Овие разлики се должат на повеќе фактори како што се пониска застапеност на жените на раководни функции, дискриминација на пазарот на трудот, поголема концентрација во сектори со пониско вреднуван труд, како и фактот дека 80–90% од работниците што примаат минимална плата се жени. Дополнително, постојат хоризонтална сегрегација – недоволно вреднување на „женските“ професии, и вертикална сегрегација – помала веројатност жените да добијат унапредување и раководни позиции.
„Овие разлики не се само прашање на правичност, туку и на економска рационалност. Во 2022 година, само 37,9% од жените биле вработени, наспроти 53,2% од мажите, а дури 57,2% од жените воопшто не биле активни на пазарот на труд. Според проценките на Меѓународната организација на трудот, намалувањето на родовиот јаз во учеството на пазарот на труд за 25% до 2025 година би донело глобално зголемување на БДП за 3,9% или 5,8 трилиони американски долари. Јасно е дека жените претставуваат најголемиот неискористен потенцијал за економски раст,“ велат од GEA.
Алијансата апелира институциите, работодавачите и целото општество да се заложат за фер застапеност, еднакви услови и еднаков напредок на жените. Родовата еднаквост на работното место не е само прашање на правда – таа е предуслов за економски раст, одржлив развој и праведно општество.
Инаку, Алијансата за родова еднаквост на работното место (Gender Equality Alliance – GEA) е иницијатива на Асоцијацијата за е-трговија која е посветена на создавање инклузивна работна култура и промовирање еднакви можности за сите. Алијансата се залага за три главни столба:
- еднаква застапеност на сите нивоа и позиции,
- еднаква плата за иста работа,
- еднакви можности за напредок.
Работата на GEA ја поддржуваат Eurolink, Casys и Halkbank како главни партнери, како и Филип Морис Тутунски Комбинат Прилеп, Пивара Скопје, А1 Македонија, Сава Пензиско, и CosLoveMetics како партнери. Поддржувачи на Алијансата се и Сава Осигурување, Евроинс Осигурување, Publicis Groupe, Property One Group, Aristocrat, и Avenga Academy.
Повеќе информации за активностите и можностите за приклучување кон Алијансата за родова еднаквост на работното место се достапни на: https://genderequalityalliance.org.
