Наш денешен гостин е Марија Ристовска, раководителка на Алијансата за родова еднаквост (GEA), каде што води иницијативи за унапредување на еднаквоста на работното место. Марија е и проектна менаџерка во Македонската асоцијација за е-трговија и главна координаторка на Балканската алијанса за е-трговија, каде што активно работи со домашни и интернационални компании и организации на развој и унапредување на е-трговијата во земјата и регионот. Со експертиза во менаџмент, маркетинг и развој и водење на проекти, Ристовска го поврзува непрофитниот и приватниот сектор за поттикнување инклузивен раст и иновации во Македонија и поширокиот Балкан. Повеќе за работата на GEA, ситуацијата со еднаквата застапеност и улогата на компаниите во создавање инклузивна работна култура и отклучување на моќната синергија помеѓу дигитализацијата, е-трговијата и жените, прочитајте во продолжение:
Marketing365: Може ли накратко да ни раскажете што е Алијансата за родова еднаквост на работното место и кои се нејзините главни цели?
Марија Ристовска: Алијансата за родова еднаквост на работното место (GEA) е иницијатива на Асоцијацијата за е-трговија на Северна Македонија (АЕТСМ), насочена кон создавање инклузивна работна култура и отклучување на моќната синергија помеѓу дигитализацијата, е-трговијата и жените. GEA се залага за работни средини во кои жените и мажите се подеднакво вреднувани за нивниот придонес, при што еднаквата застапеност на сите нивоа, еднаквата плата за иста работа и еднаквите можности за напредок се клучните принципи што се промовираат. Тимот на GEA верува дека преку ваков пристап можат да се отворат нови перспективи, платформи и синергии за справување со клучните предизвици што влијаат на развојот на жените во професионалниот живот.
Marketing365: Каква e застапноста на жените на пазарите на трудот во Северна Македонија?
Марија Ристовска: Застапеноста на жените на пазарот на трудот сè уште е значително пониска од онаа на мажите. Според податоците на Државниот завод за статистика, во 2023 година само 37.9% од жените биле вработени, наспроти 53.2% од мажите. Дополнително, 57.2% од жените се неактивни, односно не се ниту вработени, ниту бараат работа, додека кај мажите оваа стапка изнесува 38% (Жените и Мажите, 2025). Овој родов јаз не е резултат само на лични избори, туку произлегува од структурни и културни бариери кои и понатаму го ограничуваат учеството на жените во економијата.
Најпрво, жените често се вклучени во неплатен семеен труд, особено во руралните средини – каде нивната работа останува невидлива за формалните економски индикатори. Недостигот од квалитетни и достапни услуги за грижа, како што се градинки, дневни центри за стари лица или флексибилни работни аранжмани, дополнително ја ограничуваат нивната можност за вработување.
Второ, традиционалните родови стереотипи сè уште доминираат, сугерирајќи дека жените „природно“ припаѓаат на улоги поврзани со грижа, а не со лидерство, технички или иновативни професии. Тоа влијае на нивниот избор на образование и професија, но и на одлуките на работодавачите при вработување и унапредување.
Дополнително, жените се концентрирани во сектори со пониски плати, како што се текстилната индустрија, образованието и услугите. Истовремено, недостатокот од менторство, женски примери и поддршка во сектори како ИКТ и инженерство резултира со многу ниска женска застапеност во најбрзорастечките и најплатени индустрии.
Сето ова придонесува за помало економско учество, отежнат кариерен развој и зголемена економска несигурност за жените. За да се подобри состојбата, потребни се системски мерки – во образованието, пазарот на труд, услугите за грижа и промената на јавната свест – што ќе овозможат еднакви можности за сите.
Marketing365: Кои се најголемите предизвици на работното место?
Марија Ристовска: Еден од најголемите предизвици на работното место денес, особено во контекст на мисијата на Алијансата за родова еднаквост, е постоењето на родовиот јаз во платите. Иако жените и мажите работат во слични услови и често имаат слично образование и квалификации, жените во Северна Македонија сè уште заработуваат значително помалку од мажите.
Според податоците од Државниот завод за статистика за 2023 година (Жените и мажите, 2025), просечната годишна бруто-заработувачка за мажите изнесува 615.725 денари, додека за жените е 532.625 денари. Најголемата разлика е кај вработените на возраст од 45 до 49 години, а најизразен е јазот кај оние со високо образование.Понатаму, просечната месечна бруто-заработувачка за мажите во октомври 2022 изнесува 51.470 денари, а за жените 44.881 денари. И кај надоместокот по работен час се забележува разлика: кај мажите со високо образование е 429 денари, додека кај жените со истото образование е 349 денари.
Причините за оваа нееднаквост се повеќеслојни. Жените имаат повеќе прекини во кариерата поради грижа за деца или семејни обврски, и поретко се на лидерски позиции. Исто така, постојат и несвесни предрасуди и родови стереотипи кои влијаат врз можностите за унапредување и надомест. Овој родов јаз не е само прашање на неправедна распределба на ресурси, туку има долгорочни последици – пониските приходи, пократкиот работен век и високата неактивност придонесуваат за поголем ризик од сиромаштија кај жените, особено во подоцнежните години од животот. Затоа, адресирањето на овие предизвици е клучно за создавање праведни, инклузивни и економски одржливи работни места за сите.
Marketing365: Кој е најголемиот стереотип или пречка што мора да се надмине за да имаме повеќе жени на раководни позиции?
Марија Ристовска: Иако Северна Македонија во 2024 година ја избра првата жена Претседател на државата, жените сè уште се соочуваат со големи бариери во пристапот до раководни позиции. На пример, во парламентот жените се 39.2% од пратениците, а во Владата има само 3 министерки од 18 министерства. На локално ниво, само две жени се градоначалнички од вкупно 81 општина. Родовата застапеност е уште поограничена кога станува збор за учество на жените во раководните функции во приватниот сектор. Од вкупниот број работодавачи во 2023 година, само 27.2% се жени. Кај вработените за сопствена сметка, дури 78.5% се мажи, а само 21.5% жени (ДСЗ: Жените и Мажите, 2025). Овие податоци откриваат дека најголемата пречка за повеќе жени на раководни позиции се општествените стереотипи и предрасудите – верувањето дека мажите се „природно“ подобри лидери, дека жените треба да избираат помеѓу кариера и семејство, или дека тие се „несоодветни“ за одлучувачки улоги, „премногу емоционални“ или „премалку достапни“ поради семејните обврски. Се очекува од нив да бидат „послушни“ наместо амбициозни, и „поддршка“ наместо лидери.
Овие несвесни предрасуди се пречка уште од раните фази – во образованието, кариерата, медиумите и јавниот дискурс. За да има повеќе жени лидери, мора да ја смениме перцепцијата за тоа што значи лидерство и да создадеме средина каде амбицијата, способноста и резултатите нема да имаат пол. Потребна е системска поддршка: менторство, обуки, родово одговорни политики, како и поголема видливост и промоција на успешни жени. Само така ќе изградиме средина во која лидерството се дефинира преку компетенции, резултати и интегритет – а не преку полот.
Marketing365: Кои се најуспешните проекти или иницијативи што ги реализиравте досега и кои резултати ги донесоа?
Марија Ристовска: Досега, како Алијанса реализиравме повеќе значајни иницијативи кои имаа конкретен импакт врз унапредувањето на родовата еднаквост на работното место. Меѓу најзначајните е годишната конференција EqualXChange, која ја организираме четири години по ред со поддршка од партнери како FES, ILO, USAID и Кабинетот на Претседателот. На секоја конференција учествуваат над 25 говорници – успешни домашни претприемачи, како и менаџери и бизнис лидери кои имплементирале родово сензитивни политики во своите организации. Секоја година, конференцијата привлекува околу 100 учесници од различни сектори кои учат, се вмрежуваат и добиваат практични насоки за унапредување на родовата еднаквост во нивната средина.
Дополнително, организиравме две работилници со поддршка од Swiss EP, наменети за економско зајакнување на жени. Едната беше фокусирана на тоа како жените претприемачки да го презентираат својот бизнис пред инвеститори (pitching), а другата им помогна на жени менаџерки да започнат со инвестирање и да станат бизнис ангели – чекор што директно придонесува за поголема родова застапеност во финансиите.
Алијансата активно работи и на справување со родовите предрасуди и стереотипи – кои често претставуваат најголема пречка за родова еднаквост. Затоа, покренавме и неколку јавни кампањи за подигање на свеста, кои преку видео-пораки и вистински приказни ја отворија темата во медиумите, на социјалните мрежи и во јавноста. Сите овие активности го носат истиот фокус, a тоа е конкретна и одржлива промена во начинот на кој го доживуваме и градиме родови правични работни средини.
Marketing365: Кои клучни препораки би им ги дала на компаниите кои сакаат да постигнат подобра родова еднаквост во своите тимови?
Марија Ристовска: Компаниите кои се свесни дека родовата еднаквост носи подобри деловни резултати се веќе чекор напред. Според извештајот на McKinsey (2020), компаниите со повисока родова разновидност во раководните тимови имаат 25% поголема веројатност за надпросечна профитабилност. Тоа значи дека еднаквоста не е само прашање на правичност, туку и на деловен успех.
За оние компании кои го прифаќаат ова сознание и сакаат да постигнат подобра родова рамнотежа, првиот чекор е анализа на сопствените интерни податоци: каква е родовата структура по хиерархиски нивоа? Какви се платите, условите за унапредување, и тековите на вработување и напуштање според пол? Без податоци – нема јасна слика, а без слика – нема вистински промени. Откако состојбата ќе се утврди, следниот чекор е адресирање на клучните бариери, како што се пристрасностите при регрутација, недостигот на жени во лидерски обуки, или нееднакви услови за унапредување. Компаниите треба свесно да градат работна култура што ја промовира еднаквоста, преку политики за еднакви плати и транспарентност, флексибилно работно време и можности за работа од дома, менторски програми за жени и обуки за препознавање и елиминирање на несвесни пристрасности кај менаџерите.
Секако, поставување конкретни цели и индикатори за родова застапеност – и нивно редовно следење – се клучни за долгорочен успех. Не е доволно само декларативно залагање – потребни се систематски чекори, ресурси и лидерска посветеност кон градење на култура каде што секој се чувствува дека припаѓа и има простор да напредува.
Marketing365: Добро, тогаш како компаниите може да се вклучат или да ја поддржат вашата мисија?
Марија Ристовска: Секој што верува во еднакви можности и сака да придонесе кон поправедни работни средини може да стане дел од нашата мисија. Работата на GEA ја поддржуваат бројни прогресивни компании како Eurolink, Casys и Halkbank како главни партнери, како и Филип Морис Тутунски Комбинат Прилеп, Пивара Скопје, А1 Македонија, Сава Пензиско и CosLoveMetics како партнери. Поддржувачи на Алијансата се и Сава Осигурување, Евроинс Осигурување, Publicis Groupe, Property One Group, Aristocrat и Avenga Academy. Горди сме што имаме заедница што ја препознава вредноста на родовата еднаквост не само како принцип, туку како дел од својата корпоративна култура. Ги повикуваме сите компании и организации кои ја споделуваат истата визија – да нè контактираат и да ни се приклучат. Повеќе информации се достапни на нашата веб-страница: genderequalityalliance.org.
